Το άγχος στην παιδική ηλικία

Το άγχος στην παιδική ηλικία

«Διαχείριση άγχους στην παιδική ηλικία» Το στρες δυστυχώς δεν είναι μονοπώλιο των ενηλίκων όπως πολλοί από μας θέλουμε να πιστεύουμε.  Πλήττει δυστυχώς και τα παιδιά, σε πολύ τρυφερές ηλικίες, δυσκολεύοντας σε πολλές περιπτώσεις την ομαλή ανάπτυξή τους και τη διαμόρφωση μιας υγιούς προσωπικότητας, που να μπορεί αργότερα να απολαμβάνει τις χαρές, αλλά και να ανταπεξέρχεται στις δυσκολίες της ζωής. Η παιδική ηλικία, αν και θεωρείται ανέμελη, ευτυχισμένη και χαλαρή, είναι αναπτυξιακά από τις πιο δύσκολες και πιο επιβαρυμένες στη ζωή του ανθρώπου, επειδή πάρα πολλές λειτουργίες -οργανικές, νοητικές και συναισθηματικές- δεν έχουν ολοκληρωθεί και οι περισσότερες δεξιότητες πρέπει ακόμη να αποκτηθούν και να διαμορφωθούν. Επομένως και μόνο τα αναπτυξιακά επιτεύγματα στα οποία τα παιδιά πρέπει να ανταποκριθούν αποτελούν ήδη μία μορφή πρόκλησης και πίεσης για εκείνα εκτός από τις αναρίθμητες δύσκολες καταστάσεις και τις εξωτερικές πιέσεις που μπορεί να βιώνουν καθημερινά στην οικογένεια και στο σχολείο.  {Aναπτυξιακά επιτεύγματα: Tα παιδιά, ανάλογα με την ηλικία τους, αναπτύσσουν διάφορα κομμάτια της προσωπικότητάς τους και διάφορες δεξιότητες. Έτσι, ανάμεσα στο πέμπτο και το έβδομο έτος της ηλικίας τους αναπτύσσουν την ταυτότητα του φύλου τους, διαμορφώνουν τις πρώτες τους ηθικές έννοιες και ταυτόχρονα μαθαίνουν να χρησιμοποιούν σύμβολα με συγκεκριμένο τρόπο, αποκτώντας έτσι τις πρώτες τους γνώσεις στη γλώσσα και τα μαθηματικά. Aργότερα, από το έβδομο έως το δωδέκατο έτος, μαθαίνουν να συνεργάζονται με άλλους, αναπτύσσουν την κοινωνικότητά τους, αποκτούν αφαιρετική ικανότητα, η σκέψη τους γίνεται πιο ευέλικτη και μαθαίνουν να τη διατυπώνουν γραπτώς και να κάνουν σύνθετες πράξεις με το μυαλό τους. } Τι είναι το άγχος. Άγχος  είναι ο μηχανισμός προετοιμασίας και προστασίας του οργανισμού για καταστάσεις κινδύνου όπου κινητοποιούνται όλα τα συστήματα του οργανισμού έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ή αντιμετώπιση της απειλής και κατ’ επέκταση η επιβίωση του. Είναι ένα είδος συναγερμού, που ενεργοποιείται πάντα με την αντίληψη της απειλής και ο βαθμός ενεργοποίησης του είναι ανάλογος με το βαθμό απειλής. Όπως οι μεγάλοι έτσι και τα παιδιά το βιώνουν ως ένα δυσάρεστο συναίσθημα έντασης  που συνοδεύεται από σωματικά φαινόμενα όπως ιδρώτας, τρόμος , πανικός, ταχυπαλμία.             ΑΙΤΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΑΓΧΟΥΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Γενετικοί παράγοντες , γενετική προδιάθεση Οικογενειακοί παράγοντες , τρόποι με τους οποίους οι γονείς αντιδρούν στο άγχος, έλλειψη φροντίδας, ασφάλειας και αγάπης , απουσία οργάνωσης, υπερβολική εμπλοκή ή προστασία, γονείς με άγχος ή ψυχική ασθένεια ή εθισμό Κοινωνικοί παράγοντες , χαμηλό κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, πολιτισμικές συνθήκες Γεγονότα ζωής όπως ασθένεια του παιδιού η κάποιου μέλους της οικογένειας και η παραμονή στο νοσοκομείο, απώλειες-θάνατος, χωρισμός των γονέων, ο αποχωρισμός από τον ένα γονιό για μεγάλο χρονικό διάστημα, η μετακόμιση και η αλλαγή σχολείου,  γέννηση ενός αδελφού/ής, ο θάνατος ενός κατοικίδιου ζώου, η σεξουαλική κακοποίηση ή η εκμετάλλευση από ένα μεγαλύτερο άτομο, η σωματική κακοποίηση, το ξύλο ή η σκληρή τιμωρία, η ψυχολογική κακοποίηση, η δυσκολία να δημιουργήσει και να διατηρήσει φιλίες, και καθημερινές δυσκολίες  αυξημένες απαιτήσεις της οικογένειάς τους, του σχολείου, φόρτος εργασίας και δραστηριοτήτων,  εξετάσεις και διαγωνίσματα, οι συγκρούσεις με φίλους, συμμαθητές, αδέλφια και γονείς. Ατομικοί παράγοντες όπως η ιδιοσυγκρασία του παιδιού, εσωστρέφεια, συμμόρφωση, εξάρτηση από ενηλίκους. ΤΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΓΧΟΥΣ Τα συμπτώματα του άγχους στα παιδιά αφορούν σωματικά προβλήματα, αλλαγή στην συμπεριφορά και διαταραχή στις σχέσεις του/της με τους άλλους. Σωματικά συμπτώματα: υπερβολικό κλάμα χωρίς φαινομενική αιτία στομαχόπονος, πονοκέφαλος, εμετοί, ιδρώτας, τρέμουλο προβλήματα ύπνου (εφιάλτες, υπνοβασία, αϋπνία ή υπερβολικές ώρες ύπνου) προβλήματα στην διατροφή ή στο βάρος σφίξιμο ή τρίξιμο στα δόντια κατά την διάρκεια του ύπνου ή και ξύπνιο η επιρρέπεια σε ατυχήματα υπερκινιτικότητα ή συνεχής κούραση μυοσπασμοί (νευρικά τίκ), όπως παίξιμο των ματιών ή μυών του προσώπου νυχτερινή ενούρηση η συχνοουρία (ειδικά σε μεγαλύτερα παιδιά) τραυλισμός Συμπτώματα συμπεριφοράς: παλινδρόμηση σε νεότερη ηλικία   Τα πιο μικρά παιδάκια αντιδρούν στο στρες ρουφώντας τον αντιχείρα τους, παίζοντας επίμονα με τα μαλλιά τους ή σκαλίζοντας τη μύτη τους απόσυρση ή αποφυγή της προσπάθειας, π.χ. ‘είναι πολύ δύσκολο για μένα’ συναισθήματα  ανικανότητας αναφορά στον εαυτό του/της με λέξεις όπως ‘χαζός’, ‘άχρηστος’. αποτυχία στο σχολείο και πτώση στη σχολική επίδοση, στον αθλητισμό και στο παιχνίδι σκληρότητα σε ανθρώπους ή ζώα κλέψιμο καταστροφή αντικειμένων φυγή από το σπίτι ψέματα ή εξαπάτηση εκρήξεις θυμού ή ξαφνικής οργής και ευαισθησία στην κριτική υπερβολική ονειροπόληση τελειομανία - όλα πρέπει να είναι τέλεια δυσκολία στην συγκέντρωση και διάσπαση προσοχής, ακεφιά και έλλειψη διάθεσης εμφάνιση υπερβολικών φόβων Ένταση και εκνευρισμός, ευερεθιστότητα, επιθετικότητα ή, αντίθετα, απάθεια, αποφυγή και απομόνωση Προβλήματα στις σχέσεις του/της με τους άλλους:  απώλεια φίλων και αποφυγή κοινωνικής επαφής μη συμμετοχή σε ομαδικές δραστηριότητες Ενδεχομένως όλα τα παιδιά να εμφανίσουν κάποιο από αυτά τα συμπτώματα  κάποια στιγμή.  Αν όμως αυτά τα συμπτώματα παρουσιάζονται για μεγάλα χρονικά διαστήματα, πάνω από 6 μήνες ή εμφανίζονται πολλά από αυτά τα συμπτώματα ταυτόχρονα, ή όταν δημιουργούν προβλήματα στην καθημερινή λειτουργικότητα και στη συναισθηματική ηρεμία του παιδιού μπορεί να θεωρηθούν παθολογικά και επομένως είναι αναγκαία η αξιολόγηση της αιτίας του άγχους ώστε να αντιμετωπιστεί έγκαιρα. Ενημερωτικά η θεραπεία των διαταραχών άγχους στα παιδιά εστιάζεται στη μείωση και έλεγχο των καταστάσεων που προκαλούν άγχος, τη μείωση της έντασης των συμπτωμάτων,  την ελαχιστοποίηση της δυσλειτουργίας σε όλα τα επίπεδα, συμβουλευτική εργασία-βοήθεια προς το παιδί και την οικογένεια να κατανοήσουν τη φύση και τη λειτουργία του άγχους και ενίσχυση των προσαρμοστικών μηχανισμών.. Σε σπάνιες περιπτώσεις συμπεριλαμβάνεται η φαρμακευτική αγωγή με ελαφριά αγχολυτικά και αντικαταθλιπτικά. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ 1.      Η τροποποίηση της στάσης των γονέων μπορεί να επιφέρει σημαντική μείωση των συμπτωμάτων άγχους. 2.      Δείξτε κατανόηση, αγάπη κι ενδιαφέρον προς το παιδί. 3.      Παραμείνετε ψύχραιμοι και μην ακυρώνετε ή μειώνετε το άγχος του παιδιού.(π.χ έλα δεν είναι τίποτα, δεν χρειάζεται να ανησυχείς, σιγά το πράγμα) 4.      Καθυσηχάστε το παιδί λέγοντας του ότι είναι φυσιολογικό να νιώθει κάποιες φορές άγχος, μοναξιά, φόβο, ή θυμό. Κι εσείς καμιά φορά αισθάνεστε έτσι. 5.      Μην πιέζετε το παιδί να ξεπεράσει το άγχος του γρήγορα. (αν δεν νιώθει έτοιμο μην το παίρνετε με τη βία να αντιμετωπίσει την αγχογόνα κατάσταση εδώ και τώρα.) 6.      Αναζητήστε τα αίτια για τα οποία το παιδί δεν νιώθει ασφαλές και συζητήστε τα μαζί του. 7.      Μην ενισχύεται την συμπεριφορά αποφυγής του παιδιού από τις καταστάσεις που του προκαλούν άγχος, αλλά στηρίξτε το στο να τις αντιμετωπίσει.(εξηγείστε του ότι με το να αποφεύγει κάποια πράγματα που τον αγχώνουν δεν λύνει το πρόβλημα) 8.      Ζητήστε τη βοήθεια ειδικού όταν τα πράγματα δυσκολεύουν. Όταν νιώθουμε ότι μόνοι μας σαν γονείς δεν μπορούμε να ανακουφίσουμε το άγχος των παιδιών μας ή και όταν εμείς οι ίδιοι νιώθουμε αγχωμένοι καλό θα ήταν να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό που μπορεί να βοηθήσει και εμάς και τα παιδιά μας  να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. ΠΡΟΛΗΨΗ 1. Πάρτε τις παιδικές σαχλαμάρες στα σοβαρά             Το αν ένα γεγονός ή μία κατάσταση βιώνεται ως πίεση ή, αντίθετα, ως πρόκληση, εξαρτάται από την εντελώς υποκειμενική αξιολόγησή του. Tο τι δηλαδή προκαλεί άγχος σε ένα παιδί μπορούμε να το διαπιστώσουμε μόνο εξετάζοντας το από τη δική του οπτική γωνία. Συνήθως οι γονείς είναι οι πιο αναξιόπιστοι κριτές, γιατί γεγονότα που οι ίδιοι τα θεωρούν «παιδικές σαχλαμάρες» μπορεί να είναι για τα παιδιά τους ιδιαίτερα επιβαρυντικά. Όπως φαίνεται από έρευνες  ενώ τα παιδιά θεωρούν κυρίως καθημερινές καταστάσεις (όπως κοροϊδία στο σχολείο, να σηκώνονται στον πίνακα, να μην έχουν σταθερούς φίλους, να μην είναι ιδιαίτερα αγαπητά) οτι τα ταλαιπωρούν και τα αγχώνουν ιδιαίτερα,  Από την άλλη μεριά, οι γονείς θεωρούν τις ίδιες καταστάσεις ασήμαντα, παροδικά μικροπράγματα.Επομένως σεβαστείτε την «γκρίνια» τους. Tα παιδιά χρειάζονται κάποιον που να είναι διατεθειμένος να ακούσει τα καθημερινά «μικροπροβλήματά» τους. Η φράση «Πώς κάνεις έτσι για τέτοιες σαχλαμάρες» ίσως κάνει το παιδί να αισθάνεται ακόμα πιο άχρηστο κι επιβεβαιώνει την αδυναμία του. Η διαπίστωση «Σε ενοχλεί πολύ αυτή η κατάσταση. Tι θα μπορούσες να κάνεις για να αλλάξει κάτι;» εκφράζει κατανόηση και συμπαράσταση. Mε το γονιό σύμμαχο (όχι όμως «έρχομαι και καθαρίζω για σένα»), κάθε παιδί αισθάνεται πιο δυνατό να αντιμετωπίσει δυσκολίες. 2. Προετοιμάστε τα παιδιά για δύσκολες καταστάσεις όπως μια επίσκεψη στο γιατρό ή μια αλλαγή σπιτιού. Βεβαιώστε τα ότι όλα θα πάνε καλά και ότι θα είστε εκεί για αυτά ότι και να συμβεί. 3. Βοηθήστε τα να οργανώσουν το χρόνο τους.   Τα παιδιά δεν έχουν τόσο καλή αίσθηση του χρόνου όσο οι ενήλικες και δεν μπορούν να χειριστούν από μόνα τους την συσσώρευση πολλών δραστηριοτήτων.  Ο χειρισμός του χρόνου, είτε αφορά τα σχολικά καθήκοντα του παιδιού, είτε τα σπορ και τις καθημερινές του ενασχολήσεις, μπορεί να καθοριστεί με τη βοήθεια του γονέα. Όπως και ο ενήλικος, τα παιδιά κινδυνεύουν από την συσσώρευση άγχους και την αίσθηση του ‘δεν προλαβαίνω’. Μία καλή κατανομή του χρόνου σε σχέση με τις δραστηριότητες του/της και μία σταθερότητα στην καθημερινότητα του μπορεί να βοηθήσει πάρα πολύ ένα παιδί. Από την άλλη να έχετε υπόψη σας ότι τα παιδιά χρειάζονται χρόνο απρογραμμάτιστο για να δομήσουν τον εαυτό τους μέσα από το παιχνίδι, το «δημιουργικό χασομέρι » και τις σχέσεις με άλλα παιδιά. 3. Εκδηλώνοντας τρυφερότητα.   Μία από τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες είναι η ανάγκη για ‘αγκαλιά’ και άγγιγμα.  Τα παιδιά χρειάζονται την αγκαλιά σε περιόδους στρες γιατί τα κάνει να αισθάνονται ασφάλεια και παρηγοριά. Η λεκτική επικοινωνία συνοδεύει την μη λεκτική: μία αγκαλιά και ένα ‘σ’αγαπάω’ . 4. Εξασκώντας την υγιή επιθετικότητα.  Είναι σημαντικό για τα παιδιά να ξέρουν πως να χειρίζονται το θυμό τους, ποιες αντιδράσεις είναι αποδεκτές και ποιες όχι από τον κοινωνικό τους περίγυρο.  Η κριτική των άλλων, ειδικά των δασκάλων αλλά και των συγγενών και των φίλων αποτελεί πηγή άγχους, ειδικά αν το παιδί δεν ξέρει πως να την αντιμετωπίσει.  Το δικαίωμα να λέει ‘όχι’ όταν κάτι δεν του αρέσει, αλλά και το δικαίωμα να υπερασπίζει τον εαυτό του με τον κατάλληλο τρόπο ευνοούν την επικοινωνία του με τους άλλους και ταυτόχρονα μειώνουν τυχόν προβλήματα συμπεριφοράς αφού το παιδί αισθάνεται ότι ελέγχει τον κόσμο γύρω του. Επίσης οι γονείς μπορούν να παροτρύνουν το παιδί να ασχολείται  με αθλητικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες για να εκφορτίζει το άγχος του με τρόπο δημιουργικό. 5.Αφιερώνοντας τους την προσοχή που τους αξίζει.  Το παιδί που νιώθει αγχωμένο και νομίζει ότι δεν του δίνουν αρκετή προσοχή μπορεί να εκδηλώσει αρνητική συμπεριφορά για να τραβήξει την προσοχή του γονιού.  Η ενθάρρυνση αλλά και η αίσθηση ότι εισακούγεται δίνει στο παιδί να καταλάβει ότι ο γονιός νοιάζεται και για τις πράξεις του/της και για τα συναισθήματα του/της. Ο διάλογος είναι απαραίτητος και οι γονείς οφείλουν να  ενθαρρύνουν το παιδί να εκφράζει ελεύθερα τα συναισθήματα του και να τα αποδέχεται όποια κι αν είναι αυτά. 6. Έχοντας ρεαλιστικούς στόχους.   Μην επιθυμείτε την τελειότητα από το παιδί σας γιατί αυτό αυξάνει το άγχος αποτυχίας. Όταν ο γονιός περιμένει πάρα πολλά από το παιδί, η παραμικρή αποτυχία ερμηνεύεται από εκείνο ως ανεπάρκεια ή ανικανότητα - ‘δεν είμαι αρκετά καλός/ή’.  Επίσης από το φόβο να μην παραμεληθεί τίποτα στη διαπαιδαγώγηση και τη μόρφωση των παιδιών, οι απαιτήσεις προς αυτά αυξάνονται, από πολύ νεαρή κιόλας ηλικία. Όλες αυτές οι πεποιθήσεις των γονέων αυξάνουν την πίεση και το άγχος στα παιδιά. Αν αντικαταστήσουμε την κριτική στην κάθε μικρή αποτυχία με ενθάρρυνση και επιβράβευση για την προσπάθεια, το παιδί θα επιδιώξει την επιτυχία γιατί θα θέλει να βιώσει ξανά την επιβράβευση. Επίσης οι γονείς δεν πρέπει να ασχολούνται μόνο με την επίδοση του , αλλά και για την κοινωνική του παρουσία στο σχολείο, όπως με το αν περνάει ευχάριστα στις ώρες του σχολείου. 7.Δημιουργώντας ένα σωστό πρότυπο για το παιδί. Οι πράξεις μιλούν καλύτερα από τα λόγια.  Οι επιλογές του γονιού στον χειρισμό του δικού του άγχους είναι η πιο ισχυρή επιρροή για το παιδί και τις δικές του αντιδράσεις απέναντι στο άγχος. Να αποφεύγουμε τους καβγάδες και τις εντάσεις μπροστά του. Να προσπαθούμε να περνάμε ομαλά κάθε αλλαγή στην καθημερινότητα του. 8.Ευνοώντας την δημιουργική σκέψη.   Αφήνοντας το παιδί να σκεφτεί τις δικές του λύσεις για το πρόβλημά του και να πάρει πρωτοβουλίες χωρίς να επεμβαίνουμε πάντα εξασκούμε την ικανότητα του παιδιού για εύρεση λύσεων και επίλυση καθημερινών προβλημάτων , γεγονός που θα του δώσει δύναμη και αυτοπεποίθηση για να μην πελαγώνει όταν τα πράγματα δυσκολεύουν.      9.Μοιραστείτε ευχάριστες δραστηριότητες μαζί τους. (βόλτες, παιχνίδι, ζωγραφική) .  πηγή:κ.Τζαβέλα Ελευθερία,ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια